Саво Климовски: Груевски направи историско премостување во функционална либерална економија

Економските политики на владата се најпозитивниот елемент од функиционирањето на оваа власт изминатава година, но и годините откако е дојдена на власта. Универзитетскиот професор, Саво Климовски во новогодишното интервју за Прес24, вели дека Премиерот Никола Груевски направил историски исчекор кон функционалноста на македонската економија и дека сега е дојдено време за темелна ревизија на уставно политичкиот стсем на државата за успешна реализација на оваа политика.

- Лично мислам дека оваа влада на чело со Премиерот Груевски направи многу позитивни чекори на економски план. Го доврши процесот на пренесување на економската политика и макро и финансова и во секој поглед од линијата на државно самуправната економија, со сите процеси и потреси што ги носи таквата економија, на линијата, или како што велиме на колосекот, на либералната економска практика. И во таа смилсла тоа е многу тешко да се направи, но оваа Влада го доврши, вели Професорот Саво Климовски во интервјуто за Прес24.

Негова проценка е дека на Македонија и е потребна во моментов целосна, а не парцијална промена на Уставот и политичко-економскиот систем за да продолжи економското етаблирање на државата. Професор Климовски смета дека постојната рамка на функциоинирање станува претесна за една ваква економија.

- Рамката веќе му претставува пречка да може Премиерот сите тие политики да ги остварува. И сега е потребно да се оди кон коренито напуштање на многу одредби кои што го попречуваат ефективното реализирање на овие мерки. Јас мислам дека ако оваа Влада сака да биде успешна на економски план треба да го отвори процесот на целосна ревизија на уставниот и политичкиот систем. Само на тој начин во наредните, барем дваесетина години, ќе создаде една можна рамка за да ги реализира економските политики, вели Универзитетскиот професор, Климовски во интервјуто за Прес24.

Според него отварањето на тој процес мора да го дефинира и функционалноста на државата како граѓанска, наместо практиката која се наметнува како етничко-партиска.

- Ние мораме членот 2 од Уставот кој што се однесува на граѓанинот да го расчистиме. Дали сме граѓанска држава? Или сме мултиетничка држава? Ние сме мултиетничко општество, но не сме мултиетничка држава. И треба да тргнеме од тој основен проблем и понатаму да ги градиме институциите, вели Климовски.

ПРЕС24: На крајот сме на една година, а вообичаено крајот на годината е период за сумирање на резултатите. Во која категорија ќе ја сместите оваа година кога би ја оценувале. Во години на позитивен или негативен развој за Македонија?

КЛИМОВСКИ: Јас оценката би ја поделил на два дела. Не временски, туку содржински. Најнапред економски би сакал да ја оценам годината што помина. Лично мислам дека оваа влада на чело со Премиерот Груевски направи многу позитивни чекори на економски план. Го доврши процесот на пренесување на економската политика и макро и финансова и во секој поглед од линијата на државно самуправната економија, со сите процеси и потреси што ги носи таквата економија, на линијата, или како што велиме на колосекот, на либералната економска практика. И во таа смисла тоа е многу тешко да се направи, но оваа Влада го доврши. И посебен позитивен предзнак во тој процес го потенцирам односот на еден вид ублажување на потресите што во економската свера можат да се случат со една разумна социјална политика, социјални мерки, што не се своиствени за крајно либералната демократска мисла и економска теорија со т.н. државана благосостојба.

ПРЕС24: Што подразбира тоа?

КЛИМОВСКИ: Тоа подразбира дека Владата има донесено и ги има ублажено острите процеси што либерално-демократската економска практика ги носи со себе за нивно ублажување со мерките што ги донела во социјалната политика. Со мерките што ги донела во пензиската политика. Со мерките што ги донела во сите области на т.н. држава на благостостојба, иако сме далеку од тоа, но ги имплементира тие мерки.

ПРЕС24: Даваат ли тие мерки резултати?

КЛИМОВСКИ: Тие мерки се доста болни, доста тешки, бидејќи погодуваат голем дел од населението, особено економските политики. Со тоа што го прави Владата со социјалните политики, социјалните, здравствените, пензиските... доста успешно варира. Доста успешно ги аморитизира крајните изливи на негатовност на тие политики и тука сметам дека Владата направи нешто што можеби понатаму генерациите ќе ги оценуваат. Во овој момент тешко може да се оцени, а тоа е вие  да преведете еден цел, па скоро полу-вековен систем, кој што се одвиваше на државно самоуправно општетствени сопственички односи на односи кои што ги подразбира модерната економија, модерната т.н. либерална демократија. Сега дури врз овие основи потребо е да се градат нови институции на либералната демократија.

ПРЕС24: Бидејќи се уште сме за оценката на економијата, во тој домен има еден крупен проект на Владата, привлекување странски инвестиции. Честопати е критикуван, но реално дел компании веќе се присутни во Македонија. Како вие гледате на тој процес?

КЛИМОВСКИ: Искрено да ви кажам, владата се соочи со една реалност, а тоа е дека не може повеќе да бара грантови, кредити, не може да ги исцедува резервите во сопствената држава и дека е потребно, тргнувајќи од она што претходно ви го реков, за да може да етаблирта една либерална демократија, потребно е да создаде амбиент, да создаде услови, да донесе мерки за привлекување на странскиот капитал. Се разбира дека тоа е многу тешка работа. Обично луѓето мислат дека Премиерот, неговата екипа прави екскурзии, се шета по светот... Каде се не отидоа, какви се не контакти воспоставија за да им објаснат на луѓето пред се што сме како држава, каде сме и што нудиме како држава, особено од економски аспект и од аспект на тоа што тие како странски инвеститори би оствариле како профит. Никој не доаѓа овде затоа што сме убави, туку за да остварува профит. И тоа е еден процес, процес кој што не е моментален туку кој трае и се надевам дека ќе даде резултати. Сакам да ви кажам дека тоа е многу тешка работа.

ПРЕС24: Покрај оценката за економскиот дел, спомнавте дека годината ја оценувате и од друг аспект. Кој и како?

КЛИМОВСКИ: Вториот дел се однесува на уставниот и политичкиот систем. Односно на рамката која што треба да произлезе врз оваа економска основа што владата ја етаблира, ја гради полека, надоградува, но очигледно е дека самата рамка станува претесна. Рамката веќе му претставува пречка да може Премиерот сите тие политики да ги остварува. И сега е потребно да се оди кон коренито напуштање на многу одредби кои што го попречуваат ефективното реализирање на овие мерки.

ПРЕС24: Што подразбира тоа? Што предлагате?

КЛИМОВСКИ: Па имате цели делови во нашиот Устав. Прво нашиот Устав е некохерентен. Не е внатре-единствен. Методологијата е поместена од онаа уставно-правно третирање. Имаме внатрешни неусогласености помеѓу одредени норми. Тој е еден од ретките европски устави кој за така кус временски период има претрпено скоро една третина преку уставни амандмани и измени. Тие уставни амандмани не се усогласени меѓу себе. А кога ќе додадете на тоа дека Уставот што беше донесен 1991 година, заради целокупниот амбиент во кој што тој беше донесен, беше нужен, потребен.. Тоа беше транзиционен Устав. Тој содржеше едни одредби што денеска изгледаат дека се смешни...

ПРЕС24: Мислите дека е време за една комплетна темелна ревизија на Уставот?

КЛИМОВСКИ: Јас мислам дека ако оваа Влада сака да биде успешна на економски план треба да го отвори процесот на целосна ревизија на уставниот и политичкиот систем. Само на тој начин во наредните, барем дваесетина години, ќе создаде една можна рамка за да ги реализира економските политики.

ПРЕС24: Нема ли да предизвика тоа политички потреси?

КЛИМОВСКИ: Да се разбереме, ако Владата прво обезбеди формирање на една стручна комисија која што ќе направи анализа на тоа што во Уставот треба да се промени во целина, не вака парцијално како што сега се оди, а потоа врз основа на таа анализа се договори на политички план за неколку основни премиси, како на пример карактерот на државното уредување. Тука ние сме држава која што е монотипна, која што не е сложена, која што не е држава од типот на конфедерации и федерации и како таква треба да се развива. Тоа како прво. Како второ, потребно е да укажеме на карактерот на самите институции. Ние имаме дефакто, преку заложбите, преку охридскиот одоговор, инсистирање на постепено менување на основните елементи на функционирањето на институциите на власт. Земете ја на пример заложбата дека Претседателот на државата треба да биде консезуален...

ПРЕС24: Да тоа прашање беше актуелно пред изборите..

КЛИМОВСКИ: Да.. пред изборите. Ајде да го оставиме Претседателот на државата. Земете го карактерот на Владата. Владата денес дефакто функционира и се создава впечаток кај луѓето дека функционира на двоен колосок.

ПРЕС24: Но, тоа е проблем кој што е повеќе од 20 години?

КЛИМОВСКИ: Да. Точно е. Тоа не е проблем на оваа влада. Тој проблем посебно е изразен од 2001 година.   

ПРЕС24: Мислите дека тој процес на продолжување е добар или?

КЛИМОВСКИ: Тој процес ќе мора да се расчисти конечно.  Треба да знаеме каков облик на политички систем сакаме да градиме.

ПРЕС24: Може ли во Македонија да функционира влада без албански коалициониен партнер?

КЛИМОВСКИ: Не говорам јас за албански или не албански... Јас мислам на прераспределба на функциите во извршната власт. Нејасно ни се дефинирани функциите на Претседателот на државата. Тој е елемент на извршната власт. Мислам дека и функциите на владата треба многу појасно да се кажат, да се определат. Да не се оди сега на дефакто некоја пракса која што допира на овие економски политики мислејќи дека економијата ќе ни го смени системот. Тоа не може. Се работи овде и за промена на свеста. Зошто, не само во Македонија, во сите балкански држави, луѓето тежнеат кон водач? Да имаат водач?

ПРЕС24: Зошто?

КЛИМОВСКИ: Затоа што тоа е дел на една таква политичка култура која што во себе содржи анахрони племенски елементи и дека не може оваа влада да ја антиципира партиципационата политичка култура, иако настојува да го прикаже дека е тоа така, се додека не изврши промена во самите институции. Ако тоа не го направи формално , тогаш еве и се случува фактички. Се случува кај Претседателот на државата. Уцена, ако не го прифатите нашиот заеднички кандидат ќе застанеме против него, иако лично немаат ништо против него, против сегашниот Претседател...

ПРЕС24: Како да се реши тој проблем?

КЛИМОВСКИ: Тој проблем може да се реши со отварање на целокупниот процес на промена. Тука ќе го внесете и судството. Сега тоа ни е некако парцијално реформирано. Кога ќе ги поставите јасно односите. Се разбира со еден целосен политички консезус, со широка расправа, без брзање, како што е сега со овие измени.

ПРЕС24: Мислите дека тоа што сега се предлага нема да ги реши проблемите.

КЛИМОВСКИ: Никако. Се бега од подлабока реформа на системот. Сите одредби и од охридскиот договор не се инкорпорирани и затоа велиме дека имаме некохерентен систем. Ние мораме членот 2 од Уставот кој што се однесува на граѓанинот да го расчистиме. Дали сме граѓанска држава? Или сме мултиетничка држава? Ние сме мултиетничко општество, но не сме мултиетничка држава. И треба да тргнеме од тој основен проблем и понатаму да ги градиме институциите.

ПРЕС24: Да тоа е проблем. Во таа насока професоре, како гледате на постепеното заменување на суштината на уставната одредба од тој член 2 на Уставот за граѓанинот како носител на суверенитетот во една граѓанска држава со заложбите за мултиетничноста на оштеството за едни, со барањето за мулти-етиничност на институциите на државата за други политичари и претставници на политичко-правната мисла?

КЛИМОВСКИ: Се согласувам за реалноста на овие процеси. Притоа, би сакал накусо да го изложам мојот став.

Многу мал број на нашите теоретичари со либерално-демократска ориентација имаат целосно свест за тоа дека помеѓу малцинските права и граѓанската држава не постои нужна, концептуална, туку само уставна, контекстуална врска, врска која постои само благодарејќи на некој конкретно-историски стек на околности. Имено, уставите на првите граѓански држави во модерната епоха, уставите на Америка и Франција, не ја познаваат категоријата на посебни права кои би се однесувале на културно-етничките малцинства. Освен тоа, во Американската декларација за независност и во Француската декларација за правата на човекот нема ниту збор за колективни (групни) права кои се стекнуваат врз основа на етничката, или културната припадност, туку само за универзалните граѓански права  на поединците кои тие ги стекнуваат врз основа на тоа што се напросто луѓе.

Не само нашите либерални теоретичари, туку и пошироката јавност со восхит ги наведуваат демократските дострели на САД, но притоа, свесно или од елементарно незнаење, пропуштаат да го констатираат нејзиното најголемо достигнување, имено тоа што во оваа денес најголема сила, иако таа претставува “човештво во мало”, постојат исклучиво индивидуални права, благодарејќи на тоа што во неа националноста, како чиста државно-територијална категорија е строго и колективно одделена од етницитетот: било колку да се од различно етничко потекло сите граѓани на САД се по националност Американци.

Се разбира, некој може да приговори дека во Европа, за разлика од Франција, Англија и Германија има земји во кои буквално се признати малцинските права. Тоа е точно. Мене не ми паѓа на памет да ја оспорувам легитимноста на тие земји. Само сакам да укажам на фактот дека во тие земји под притисок на конкретните историски причини дошло до одреден компромис либералните и не-либералните принципи, затоа што правата кои се стекнуваат врз основа на културната и етничката припадност не може да имаат статус на унвиерзални граѓански права. Компромисот помеѓу различните принципи кои ги наметнува самиот живот, секако треба да се прифатат, но ако аналитички се однесуваме кон работите треба да ги разгледаме и можните негативни импликации од таквиот компромис кои го имаат своето извориште во битните разлики кои постојат помеѓу принципите кои лежат во темелите на соодветниот компромис. Имено, често се губи од вид дека граѓанските и посебните права се разликуваат по својата структура. Граѓанските права, се, по својата дефиниција, универзални и чисто формални, што значи дека тие не можат самите по себе, однапред да го детерминираат поединечниот избор на идеолошката, културолошката, религиозната, итн. ориентација. Со други зборови, тие самите по себе се идеолошки и културно-етнички неутрални, што значи дека тие не можат, начелно гледано, да бидат во функција на заштита на посебните идеологии и култури.

За разлика од ова, малцинските права, по самата своја структура, можат секогаш да бидат партикуларни права чиј што носител не е човекот како човек туку човек како припадник на одреден етницитет, религија, култура, итн. Затоа тие права не може да имаат неутрален карактер, туку нужно ја земаат во заштита одредена културно-етничка традиција.

Пр: Под претпоставка припадниците на етничка групација која добила посебни права да ја зголемува тенденцијата да се определува за партиите кои го имаат предзнакот на нивната етничка заедница, тогаш тоа ќе биде сигурен знак дека тие при донесувањето на политичките одлуки ќе се раководат од критериумот на етничката припадност – не од политичките мерила. Со други зборови, таквото нивно колективно определување ќе биде препрека за воспоставување на демосот, т.н. народ во политичка смисла. Барак Обама, како припадник на обоена раса, не би можел да биде избран за претседател на САД затоа што не би гласале битен број од белците.

ПРЕС24: Да, Претседателот на САД Барак Обама дојде како претседател од постојните партии не од партија основана на касни карактеристики.

КЛИМОВСКИ: Тука се напушта улогата на демосот. Со други зборови таквото нивно континуирано однесување ќе биде пречка за воспоставување на демосот т.е. народот во политичка смисла. Барак Обама, како припадник на обоената раса, не би можел да биде избран за Претседател на САД доколку за него не гласале мнозинството припадници на белата раса. Слилен парадигмичен пример на таква творба е Босна и Херцеговина, бидејќи во неа се присутни длабоки етнички поделби, правно формализирани што крајно тешко функционоираат на глобално ниво. Да се резимира, во секоја граѓанска држава групните права се нешто што се изведува од индивидуалните права како изворни права.

- Етичнки групации плус политички определувања ќе се раководат првественото од етничките критериуми на припадност, а не од политички мерила. Парадигмичен пример на таква творба е БиХ.

- Во секоја граѓанска држава групните права се нешто што се изведува од индивидуалните права како изворни права.

ПРЕС24: Зборувавме и досега, меѓутоа конкретно каква е Вашата оценка за функционалноста на иниституциите во Македонија

КЛИМОВСКИ: Функционалноста на институциите во државата ни се движат по една инерција која што влече корени од таа патријархална политичка култура. Што значи дека постои племенски водач, а таа улога на племенски водачи ја имаат денеска земено партиите, односно шефовите или лидерите на партиите. И вие како јавност, како трамсмитери помеѓу ставот на институциите и граѓаните честопати сте многу повеќе заинтересирани што ќе одлучат главешините на тие племиња - односно на тие партии, сега групирани по национална основа. Вие не можете да имате граѓанска држава кога ги групирате по национална основа, а го запоставувате основниот хелсиншки принцип дека граѓанските права се универзални..

ПРЕС24: И индивидуални...

КЛИМОВСКИ: И Индивидуални сигурно, а не национално определени па вие по две основи да одлучувате.  Тоа треба да се расчисти еднаш за секогаш. И во таква една ситуација имате еден нефункционален политички систем. Тогаш народот се прашува, зошто ни е потребен Парламент, зошто ни е потребна Владата? Еве ќе си седнат двајцата или тројцата и ќе си ги решат проблемите.

ПРЕС24: Мислите дека е проблемот во капацитетот на политичарите или во менталниот склоп на граѓаните?

КЛИМОВСКИ: Менталниот склоп на народот за таков вид на функционирање ќе се промени. Со тоа што вие треба да ги промените рамките, ингеренциите, начинот на одлучување и да ги укинете сите процеси на надворешно влијание - надвор од институциите. Кај нас функционира тој паралелен колосек. Формално правно имаме институции, а суштински и фактички се се случува на тие тркалезни маси каде што Вие ги чекате со саати да се договорат поглавиците на нашите партиски племиња.

ПРЕС24: Познава ли политичката теорија таков тип на функционирање на држава?

КЛИМОВСКИ: Па сите демократии кои што се наоѓаат во една таква преодна фаза, особено во нашето опкружување имаат нешто слично. Но, ако ние сакаме да бидеме европска држава, ако сакаме да ги имплементираме европските институции, мерки политики... а сакаме, нам ни е цел ЕУ и треба да ни биде, тогаш треба да се прилагодиме полека. Ако ништо друго да ги создадеме рамките со кои што полека ќе ги засекуваме тие практични однесувања - практично влијание. Да се разбереме. Не можам да се ослободам од впечатокот дека и самите политички лидери придонесуваат за такво нешто. И тие си сакаат своето стадо да си го чуваат околу себе и да ги артикулираат интересите на стадото.

ПРЕС24: Имаме ли одговорни политичари?

КЛИМОВСКИ: Знаете што. Најстрашно е ако имаме лидери или политичари кои што самите немаат доволен културен капацитет.  Умствен капацитет за развој, со сите ризици што треба да ги преземат. Не знам. Ми се чини дека кај Господинот Груевски забележувам такви зачетоци, со сите пречки кои што му се прават. И тој може да се појави како разумен, одговорен, храбар политички водач, кој што има во себе и капацитет да ги почитува демократските процеси и институции, само му треба уште поголема храброст да го направи следниот чекор.  Да ги создаде претпоставките за да може да дојде до израз. Овака и самиот е ограничен.

ПРЕС24: Одговорно ли е однесувањето на опозцијата во Македонија? Особено по бојкотот на Парламентот?

КЛИМОВСКИ:  Јас мислам дека во опозицијата треба да созрее едно сознание дека ниту власта, па ниту тие уште помалку можат да функционираат надвор од институциите. И дека за да влезат во институциите, а притоа да не претрпат поголема политичка штета, во овој момент - доколку мене ме прашале, би требало сите тие барања што ги имаат да ги тајмираат. Да ги разработат. На пример. Прашањето за пописот. Тоа е неопходно прашање. Треба да кажат во рок од девет месеци пописот треба да се спроведе. Кој и како ќе го спороведе, ќе седнат ќе се договараат. Потребно е да се промени Уставот за да можете вие да ја одделите партијата од државата. Не може тоа така без промена на Уставот. Тука мора да се отвори процесот на промена на Уставот. Како што, тоа ќе седнеме и ќе се договараме .

ПРЕС24: Меѓутоа има едно прашање кое што тие го поставуваат како предуслов. Техничка влада, а тоа е невозможно?

КЛИМОВСКИ: Техничката влада не постои како таква никаде. Можеме ние да разговараме во последните три месеци и кога ќе се распишат избори за нешто што е во таква функција, но тоа е договор внатре во самиот Парламент. Но доколку не се извршат претходните мерки ќе се направат истите грешки. Како вие ќе го промените избирачкиот список, кога не знаете колку сте, како сте, кој треба да стојат во тој избирачки список? Значи со разработена рамка да се излезе во јавноста и да се каже - еве тоа го нудиме ние на Владата, на коалицијата за подобра Македонија и под такви услови ние ќе влеземе во Парламентот.

ПРЕС24: Меѓутоа тоа не се случува?

КЛИМОВСКИ: Ако тоа не го направат и не понудат нешто во тој случај и нека седат надвор.

ПРЕС24: Но, така државата трпи штети?

КЛИМОВСКИ: Државата трпи штети. Со тоа покажуваат дека тие немаат демократски капацитет. Затоа што едно се паролите -ние ќе излеземе, ние знаеме, ние сме покраден итн.. Тоа е завршена приказна. Колку времето поминува тие не добиваат...

ПРЕС24: Тоа е и прашањето кое се наметнува. Ова е деветти циклус по ред во кој тие не ја добиваат довербата. Има ли некое логично објаснување зошто опозицијата постојано губи на избори. Многумина аналитичари велат дека главната причина е недовербата на гласачите кон каква било стратегија, која пак воошто и ја нема опозицијата?

КЛИМОВСКИ: Јас ви го објаснив моменталниот судир што настанува. И мислам дека секоја партија внатре ќе треба да си ги довраши процесите на сопствена трансформација. Ако не им се случи тоа, во тој случај ќе го имаме еден Миро Церар како што го имаме во Словенија. Ќе го создаде народот тоа. Или дел од опозицијата ќе го создаде тој човек. На крајот на краиштата тоа не може да оди бесконечно. И лично мислам дека одговорен однос на секој политичар е да сфати дека и од опозиционите клупи може да се делува. Јас бев претседател на Парламент кога спроти мене, како шеф на најголемата опозициона партија на истиот овој СДСМ беше господинот Бранко Црвенковски со една фантастична екипа на политичари. И тие мошне успешно се бореа да ги изразат своите ставови и да ги наметнат пред јавноста. Јас не гледам причина зошто и сега не можат да го направат тоа. Но, велам за да ја амортизираат штетата и да не се вратат сега како принудени и поразени, тие треба да излезат со разработка на петте, шестте... народот не се ни сеќава веќе кои мерки тие ги поставиле. Потребно е да ги разработат. Потребно е да ги тајмираат и потребно е да речат ние ќе учествуваме, ќе ги ставиме како приоритет за да ги решаваме во Парламентот...

ПРЕС24: Но, наместо тоа еве јавноста веќе неколку месеци е опседната со една друга ситуација. Најави за бомба со некакви информации кои треба да ја урнат власта?

КЛИМОВСКИ: Знаете... како онаа приказната. Вие можете еден да го лажете еднаш, да го излажете по втор пат, или да не му ја кажете вистината (еве да не кажам лажете, но да не му ја кажете вистината). Се тоа тоа има време.. и потоа сето тоа може да се јави како контрапродуктивно. И да почне народот да не им верува и тогаш кога ќе ја кажат вистината. Тогаш можат да ја изгубат тотално довербата...

ПРЕС24: Како онаа со овчарот и волкот?

КЛИМОВСКИ: Сигурно... Не треба да си играат на овој начин. Знаете ние нешто имаме и врз основа на тоа ќе го покажеме кога ќе дојде време. А зашто? Поголема јавна говорница немаат од тоа да влезат во Собранието, да се формираат анкетни групи.. тоа прашање таму да го расчистат. Инаку секогаш ќе немаат доверба во институциите. Во јавното обвинителство, во судството и во сите други.

ПРЕС24: Да се вратиме малку на темите на кои претходно зборувавме. Од типот на оние за промени на менталитет, можностите за промени... Имам чувство дека во Македонија секогаш кога нешто кога ќе се понуди како концепт на реформа, наидува на отпор во општеството?

КЛИМОВСКИ: Тоа е некако во менталитетот на човекот. Секогаш се плаши од непознатото. Се плаши за сопствената иднина, семејството.. Едноставно да не може да ги сфати визиите на сите големи мислители и во политиката и во теоријата. Тие никогаш не наишле на една безгранична поддршка.

ПРЕС24: Меѓутоа и секогаш таквата состојба опозиција, без разлика која е, ја користи за собирање политички поени?

КЛИМОВСКИ: Нормално.. нека го користи. Но владата ги има сите инструменти да владее. Мудра е онаа влада која што ќе успее да ги инкорпорира позитивните аспекти на предлозите на опозцијата. А, мудра е онаа опозиција и собира поени, која што знае добро да ги процени од државен аспект интересите на секој поединец  и тие да и ги наметне на владата. Само така се доаѓа до права демократија и до промена на свеста на луѓето. На друг начин вие не можете тоа да го направите. Другото ни е улицата...

ПРЕС24: Исто тоа сега се случува.. еве околу идејата на владата за реформа во образованието..

КЛИМОВСКИ: Знаете што... Идејата на владата, кога ќе ги погледнете мерките кои што ги нудат -  тоа се позитивни мерки. Тие се за поздравување. Меѓутоа тие ќе имаа многу поголем ефект доколку се поставеа во еден поширок пакет. А пакетот опфаќа пред се напуштање на високото образование како социјален елемент. Не само оваа и другите влади претходно, и оваа со дисперзијата и сите други елементи, заборава дека колку што се битни социјалните елементи, многу побитно е образованието да го земете како развојна концепција. Да вложите средства во образованието. Во изградба на кадарот. Кадарот е носител на знаењата што се пренесуваат. Владата треба да разлисли за прекин на оваа социјална политика...

ПРЕС24: Меѓутоа проблемот со високото образование е подлабок. Со години високото образование во Македонија е такво со сериозни проблеми, со сериозни недостатоци.. Но кога и да бил момент за реформи, тие реформи доаѓале од извршанта власт. Без разлика која и да била. Не се сеќавам дека идеја за каква било реформа да произлегла од Универзитетот. Па макар и некоја самокритичност на универзитетските проферсори. И сега се случува тоа. Концептот за реформа доаѓа од Владата?

КЛИМОВСКИ: Процесите во образованието се одвиваа доста поспоро од желбата и процесите на извршната власт - Владата. Тие секогаш сакаа да нудат реформи. Реформи се нужни. Реформи се потреби, особено поради квалитетот на кадарот што излегува и тука се согласувам со сите оценки на владата и со напорите што ги прави. Но, Владата треба да подготви една посуштинска реформа. Да ги активира овие комисии за акредитација, за давање согласности итн.. И особено супервизиски да ги контролира, на кого тие се му даваат право да изведува настава. Ќе ве молам.. Имаме наставници кои што повеќе се претворени во трговски патници со седум-осум предмети.. Кои што одат од Кичево за Струга, а не знаат ни самите кај им се наоѓа центарот. Исто и во источна Македонија таму, Делчево, Кочани... И затоа велам, сето ова треба да се стави во една поширока рамка за реформа на целокупното високо образование. Можеби таа социјална мерка им беше потребна на оваа или на некоја друга влада во одреден момент, но ако ја земете историјата на Скопскиот Универзитет ќе видите дека до осумдесеттите години некои институции позајмуваа кадар од поранешните поразвиени југословенски универзитетски центри за да изградат кадар.

ПРЕС24: Кога зборуваме за социјалниот елемент на високото образование има и една друга ситуација. Државата премногу инвестира во еден несуштински кадар. Мислите ли дека на државата и е потребна некоја анализа што е тоа што би можело да биде бесплатно, или поевтино високо образование и кои кадри и се потреби на пазарот и тие да ги финансира. Тоа не би значело затварање на некои факултети, но едниставно студирањето на тие факултети би било еден вид приватно. Ние имаме огромна продукцуија на правници, економисти, а немаме стручен кадар кој е непходен за развој на бизнисот?

КЛИМОВСКИ: Ова ваше прашање е многу посуштинско и е поврзано со перспективите на тие луѓе што се создаваат во општеството. Ако се почувствува, како што полека почнува да се чувствува потреба од кадар во технологијата, нормално е дака и самиот субјект ќе размилсува за својата перспектива. И тука државата треба да го покаже својот активистички однос. Тоа значи да вложува во образованието како развојна компонента, а не како социјална компонента.

ПРЕС24: И за крај. Во следната 2015 година влегуваме на надворешен план со истиот проблем. Тоа се евроатланските интеграции и пречките. Очекувате ли дека на тој план нешто може да се промени.

КЛИМОВСКИ: Ние не можеме да се апстрахираме од вкупните геостратешки случувања во светот. Ние мораме да ги антиципираме, да ги проучиме и мораме да видиме кој е сега нашиот интерес тука. Секој ќе рече - проблемот со Грција, проблемот со името, тоа ни се нас основните пречки, но тоа не ја попречи оваа Влада на направи големи чекори на економски план. Да донесе инвестиции и да ја афирмира државата како едно добро место каде што тие инвестиции можат да се оплдуваат. Јас мислам дека во однос на Грција како основен наш проблем, мислам дека е потребно да се подготви еден документ. Јас тоа го лоцирам дека треба да го направи Претседателот на државата, со можни варијанти како да се излезе од оваа криза. Да го разгледа Владата и понатаму сите други политичка фактори и да видат со кои аргументи ќе излезат.

Вие тука мора да понудите варијанти, да понудите да речеме излезни решенија на оваа ситуација и да имате еден проактивистички однос. Јас мислам дека иницијалниот документ треба да произлезе од кабинетот на претседателот на државата. Не во јавноста нормално. Да биде доставен до Владата. Владата нормално со сите релевантни фактори внатре во владата да го разгледа. Едноставно да почне да се бараат пријатели на една проактивистичка основа. Тогаш мислам дека други перспективи ќе се отворат, иако и вака добро туркаме...