Томе Аџиев: Место одлуките, „мудреците“ можат да ги поништат своите жртви

Поранешниот прв човек на Комисијата за Лустрација, Томе Аџиев смета дека е уставен преседан иницијативата за Закон со кој ќе се поништат одлуките на Комисијата за лустрација, а главната иницијатива доаѓа од осуммина поранешни функционери, блиски до актуелната владејачка партија кои беа лустрирани како соработници на тајните служби. Во интервју за Прес24, Аџиев вели дека ваквиот закон, пред се би бил противуставен, бидејќи со истиот се предвидува  да се поништат правосилни и конечни пресуди на Управниот и Вишиот управен суд, а  и една пресуда на Врховниот суд на Република Македонија.

-Како што знаеме, или би требало да знаат тие што го предлагаат овој закон, дека пресуда на суд, која не е правосилна (или конечна) може да се побива, а со намера истата да се поништи,  исклучиво во судска постапка со барање за донесување на пресуда од надлежен повисок суд. Додека пак, правосилна (и конечна) пресуда може, евентуално,  да се поништи исто така во судска постапка со поднесување на вонреден правен лек до непосредно повисокиот надлежен суд, со донесување (пак) на пресуда. Друг начин не постои.  Вака би се нарушило ова начело и би предизвикало верижна реакција и за други закони, вели Томе Аџиев во интервју за Прес24.

Според него „не може да се избегне чувството дека позади овој предлог стои еден тесен круг на луѓе, порано многу моќни и влијателни, а кои низ процесот на лустрација се потврди дека истите биле “кодоши”,

-Па кога се што презедоа  не им успеа, користејќи ја актуелната политичка гарнитура на власта, сакаат на мала врата да се “исперат”, а богами и подебело да се “офајдат”. Значи, не може да се избегне чувството дека  во основа, во прашање е корупција. “Скриените водачи” на овој процес, кога ги изгубија сите постапки и пред судовите, се “сетија” за оваа можност, и сега се обидуваат да ни ја пласираат во јавноста како “исправање на грешките на лустрацијата” или со пласирање во јавноста на уште еден нов термин “жртвите на лустрацијата”!!!, вели Аџиев.

Поранешниот прв човек на Комисијата не се согласува со оценките во јавноста дека Комисијата за лустрација била продолжена рака на тогашната власт и тврди дека филтерот на лустрација не го поминале повеќе членови на ВМРО-ДПМНЕ, отколку на СДСМ.

-И ова тврдење не е точно. И ова произлегува од истата кујна. Листајќи ги моите роковници и прибелешките во истите, а секако и споредбено и  со званичните податоци кои ги обработуваше комисијата, прецизно кажано, лустирани членови на СДСМ има околу  8, додека членови на тогаш владеачките партии  ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ има околу 14, а останатите не биле политизирани, ниту  членови на политичките партии.  Биле припадници на службата за државна безбедност, судии, академици  и сл. Морам да истакнам дека доста од овие беа блиски до тогаш владеачките партии. Но, овие 8-те се покажаа доста гласни и доста верзирани во правење “смут” меѓу граѓаните. Инаку, најголемиот дел од одлуките, Комисијата ги донесуваше со консензус од 11 гласа, а некои со исклучок на еден (дежурен противник), вели Томе Аџиев, поранешен претседател на Комисијата за Лустрација во интервјуто за Прес24.

Тој тврди дека поради предвременото укинување на процесот останале недовршени доста предмети, за лица кои во дел Комисијата утврди дека биле соработници, но поради прекинот на постапката не ги објави. Станува збор за  околу 500 предмети.

ПРЕС24: Власта иницира едно законско решение кое треба да резултира со укинување и поништување на сите одлуки на комисијата за лустрација. Засега нема мнозинство во Собранието, поради отпорот на ДУИ, но како Вие ја коментирате оваа инцијатива?

АЏИЕВ:  Ваквиот предлог на закон (со мала буква “з”!), е правен преседан, во историјата на Република Македонија, а и пошироко. Доколку истиот помине во парламентот, би предизвикал нарушување на начелото  на владеење на правото. Тогаш би се поставило прашањето, зошто не се најде можност со донесување на некој друг закон  за поништување, да речеме, да  се поништат други пресуди кои не им одговараат на одредени лица, а кои ги изгубиле споровите пред нашите судови во редовна судска постапка. Што ако на некој  “моќен мудрец”  и падне на памет, да речеме, да го укине Кривичниот законик и да ги поништи сите осудителни пресуди. Каде би не одвело тоа. Во контекст на ова, треба да се напомене и тоа дека ваквиот закон, пред се и над се, би бил противуставен, бидејќи со истиот се предвидува  да се поништат правосилни и конечни пресуди на Управниот и Вишиот управен суд, а  и една пресуда на Врховниот суд на Република Македонија. Како што знаеме, или би требало да знаат тие што го предлагаат овој закон, дека пресуда на суд, која не е правосилна (или конечна) може да се побива, а со намера истата да се поништи,  исклучиво во судска постапка со барање за донесување на пресуда од надлежен повисок суд. Додека пак, правосилна (и конечна) пресуда може, евентуално,  да се поништи исто така во судска постапка со поднесување на вонреден правен лек до непосредно повисокиот надлежен суд, со донесување (пак) на пресуда. Друг начин не постои.  Вака би се нарушило ова начело и би предизвикало верижна реакција и за други закони.

ПРЕС24: Хипотетички ако се усвои ова законско решение што сега го предлага власта, што во пракса може да се случи?

АЏИЕВ:  Јас ви одговорив на ова и во претходното прашање, но ете да дополнам и малку да иронизирам. Се прашувам, како на “мудреците” не и падна на памет, да речеме,  да се поништат досиејата, или уште подрастично  и морбидно, да се уништат жртвите. Вака, сега ние треба да сме среќни што не и текнала ваква лудост. Но, ете,  се уште не е касно, имаат уште дваесеттина дена за тоа.

ПРЕС24: Ќе можат ли тие луѓе кои беа лустрирани, сега да бараат своја правда, некакви сатисфакции во процеси против државата?

АЏИЕВ:  Па во тоа е суштината на овој предлог. Не може да се избегне чувството дека позади овој предлог стои еден тесен круг на луѓе, порано многу моќни и влијателни, а кои низ процесот на лустрација се потврди дека истите биле (ќе го употребам архаичниот збор) “кодоши”, а кои во процесот на лустрација се обидоа со сите средства (дозволени и недозволени) да го напаѓаат процесот и да го прикажат (со удбашки манири) наводно како креиран, политички мотивиран и што уште не, како би можеле да се спасат. Па кога се што презедоа  не им успеа, користејќи ја актуелната политичка гарнитура на власта, сакаат на мала врата да се “исперат”, а богами и подебело да се “офајдат”. Значи, не може да се избегне чувството дека  во основа, во прашање е корупција. “Скриените водачи” на овој процес, кога ги изгубија сите постапки и пред судовите, се “сетија” за оваа можност, и сега се обидуваат да ни ја пласираат во јавноста како “исправање на грешките на лустрацијата” или со пласирање во јавноста на уште еден нов термин “жртвите на лустрацијата”!!!. Да не е трагично, би било премногу смешно. Во прилог на ова би го поставил и прашањето:  Дали во Република Македонија имало  жртви на комунистичкиот режим од постапувањето на кодошите и тајните служби?. Некако, како да сакаат тие да се заборават. А се работи за голем број на цели семејства, каде страдале по затвори, ги губеле основните човекови и граѓански права, им се одземал  имотот,  нивните деца,  години, години, биле стигматизирани и не можеле нормално да живеат. Противниците на лустрацијата,  ги нема, за ова,  ниту еден збор да кажат. Ова е суштината, а не измислицата  “жртвите на лустрацијата”!!!.

ПРЕС24: Главниот аргумент на владејачката СДСМ е дека лустрацијата беше процес на политичко елиминирање на неистомисленици, Вие тоа го негирате, но во јавноста сека остана чувството дека Комисијата со која Вие раководевте имаше улога на некаква продолжена рака на тогашната  власт?

АЏИЕВ: И ова тврдење не е точно. И ова произлегува од истата кујна. Листајќи ги моите роковници и прибелешките во истите, а секако и споредбено и  со званичните податоци кои ги обработуваше комисијата, прецизно кажано, лустирани членови на СДСМ има околу  8, додека членови на тогаш владеачките партии  ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ има околу 14, а останатите не биле политизирани, ниту  членови на политичките партии.  Биле припадници на службата за државна безбедност, судии, академици  и сл. Морам да истакнам дека доста од овие беа блиски до тогаш владеачките партии. Но, овие 8-те се покажаа доста гласни и доста верзирани во правење “смут” меѓу граѓаните. Инаку, најголемиот дел од одлуките, Комисијата ги донесуваше со консензус од 11 гласа, а некои со исклучок на еден (дежурен противник). Тука би потсетил и на оној предмет кој во претходниот период премногу беше експлоатиран. Тоа беше случајот на еден судија на Основниот суд Кичево.  Истиот, како и повеќе десетици предмети беше инициран од трето лице кое бараше да се утврди кој го кодошел и дека имал сознанија дека токму судијата бил кодошот. Постапката беше отворена и поради постоење на неспорни докази-документи истиот  со едногласна одлука од 10 гласа “за” (еден член беше отсутен од седницата), беше прогласен за соработник во смисла на Законот. А тоа што некој се јавувал по телефон, тоа беше редовно како и во сите други случаи каде имаше иницијативи од трети лица. Истите стално се јавуваа, се интересираа и бараа што побрзо да биде ставен нивниот случај на дневен. Морам да напоменам, дека составот на Комисијата беше од доста мешан состав, по струка, политички гледања или убедувања. Така што не држи констатацијата дека Комисијата била некаква продолжена рака на тогашната власт. Јас како претседател на Комисијата, немав никаква можност за некакво влијание врз останатите членови на Комисијата. Сите беа сериозни луѓе, високо образовани, со свој интегритет, што никој не би се ни обидел на такво нешто.   

ПРЕС24: Но, ако се погледне во архивата на Комисијата за лустрација, таму речиси и да нема предмет во кој е лустриран некој политичката десница во Македонија, или некој близок на тогашната власт?

АЏИЕВ: И оваа констатација не е точна. Еве, господинот Милчин Владимир беше лустриран како  припадник на таа граѓанска  десница. Ако се погледнат сите завршени предмети, како што изнесов одговор на претходното прашање, ќе видите дека тоа не е така. Напротив, од актуелните тогаш носители на јавни функции, јавни овластувања или јавни дејности, повеќето биле или избрани или именувани од тогашната власт, а многу помалку од тогашната опозиција. Секако, и делот во кој беа опфатени независни личности, повеќето се сметаа дека се блиски со тогаш актуелната власт. Но, тие едноставно се помирија со тој факт и не кренаа глас, како овие малкуте водачи на целата политичка галама.

ПРЕС24: Ве прашувам од една едноставна причина. Речиси и да нема човек во Македонија кој не се сомневал дека ВМРО-ДПМНЕ, како политичка партија уште во почетоците беше преплавена со соработници на тајните служби. Малку е нелогично никој од таа партија да не се најде во тој список на лустрирани, ако и првиот лидер на таа партија отворено зборувал дека кодоши од службите биле во првите редови на партијата?

АЏИЕВ:  Токму затоа. Сите бевме сведоци на такви, сепак непроверени  констатации и затоа партијата ВМРО-ДПМНЕ  не крена глас на побуна зошто нивни членови или симпатизери беа лустрирани. Веројатно потајно и тие сакаа нивната партија да се прочисти од такви елементи. Додека партијата СДСМ застана во подршка на соработниците на тајните служби и нивните наредбодавци. Впрочем сите сме сведоци дека таа партија е правен наследник на поранешната Сојуз на комунисти на Македонија, која како единствена и водечка структура во општеството ги креираше сите политики, вклучувајќи го и работењето на тајната полиција. Па нормално беше тие да ги штитат кодошите и наредбодавците и да кренат бунт против лустрацијата. Тоа кажува дека партијата СДСМ, иако формално даде подрршка да се донесе Законот за лустрација, истата  не претрпе  реформа  и да ги осуди кодошите и нивните дела , а секако и да ги исчисти своите редови. Напротив се определи за континуитет и стана во заштита на кодошите и не сакаше да се спроведе  лустрација.

ПРЕС24: Ако од денешна дистанца го анализирате работењето на таа Комисија, која исто така беше укината со политички договор, дали можете да бидете сигурни дека процесот на лустрација беше успешно завршен, или пак тоа беше само гребење по површината од прашината на досиејата на тајните служби?

АЏИЕВ: Процесот на лустрација во оној дел кој го сработи, го сработи професионално и беспрекорно. Се беше врз основа на Законот и документите кои и беа на располагање. Тоа што на некој не и се допадна тоа, е нормално. Наивно беше  да се очекува и да се верува дека овој процес ќе се одвиваше глатко и безболно. Ваквите процеси по дефиниција се болни. Знаете некои лица, кои  години наназад граделе успешни кариери, стекнувале материјални добра и  финансиски средства врз основа на нивниот таен ангажман со тајната полиција, и кога  дојде моментот, кога  наеднаш, нивните прави активности се најдоа на увид на јавноста, при што  излезе друга слика за нив. Се дигна невидена прашина. Од  дотогаш угледни професори, министри, академици, директори и сл., излезе вистината, дека главната нивна карактеристика била, дека тие биле  кодоши, кои со нивното тајно делување и нанесувале штета на други невини луѓе. Од друг аспект, поради предвременото укинување на процесот останаа недовршени доста предмети, за лица кои во дел Комисијата утврди дека биле соработници, но поради прекинот на постапката не ги објави. А таквата бројка не е мала. Околу 500 предмети Комисијата претходно  ги имаше завршено, но беше спречена да ги објави, а и друга слична бројка се очекуваше во наредниот период да биде констатирана и утврдена. Но, тоа е, тоа.

ПРЕС24: Имаше ли ефект таквата лустрација?

АЏИЕВ: Ефект секако дека има. На граѓаните на Република Македонија,  овие личности кои беа лустрирани, никој  не може повеќе  да им ги преставува како високо морални личности, вредни, трудољубиви, работни. Не,  сите знаат, досиејата  и документите кои беа на увид, тоа го потврдија, Македонецот е мудар и писмен. Знае да чита и да резонира. А некој што се обидува да внесе збрка, тоа не поминува. Џабе се обидуваат. Не да ја поништат лустрацијата, не да ги поништат документите, жртвите на еден безумен систем постојат, но постојат и доказите за тоа  како кодошите направиле такви злодела  непознати во поновата историја за  другиот цивилизиран свет. Повеќето од жртвите, кога почнаа да се објавуваат документите, видоа кои и ги правел злоделата, си побараа и си ги добија копиите од своите досиеја и  документи, така што со поништување на Законот, ништо не може да се сокрие. И да завршам за ова со една мисла: “Каменот е изваден од лежиштето во земјата и не може пак да се врати назад”.

ПРЕС24: Успеа ли Комисијата додека работеше да ги прегледа сите досиеја?

АЏИЕВ: Поради прекинувањето на процесот на лустрација, Комисијата не успеа да ги прегледа сите досиеја. Иако планот на Комисијата беше, до завршувањето на мандатот да се прегледаат сите досиеја. Впрочем, сите досиеја што беа непрегледани  по завршувањето на мандатот на првиот состав на Комисијата, вториот состав на Комисијата, си даде задача, со голема амбиција и ентузијазам членовите на Комисијата да ги распределат сите досиеја и во просек по 30-тина во месецот да се прегледуваат, така што, доколку Комисијата го завршеше целосно мандатот, ќе беа прегледани сите преостанати досиеја.

ПРЕС24: По се она што се случуваше со процесот на лустрација, по она што сега случува, сите обиди, доцнењето... Дали ова прашање конечно е затворено во Македонија бес целосно расчистување на вистината?

АЏИЕВ:  Вистината излезе на виделина. Спорен е обемот.  Прашањето не е завршено. Престои одговор да добијат останатите жртви кои немаа можност, нивните досиеја да излезат на увид на јавноста. Тоа заради идните генерации, но и заради прочистување на јавниот и политичкиот живот од такви типови на лица, кои години наназад, до ден денешен  ја држат државата  во заробеништо. Но тоа во некое друго време, кога нашиот политички систем би пловел во помирни води тоа мора да се дозаврши. Бидејќи, како што своевремено кажал  големиот Александар Солженицин: “не е во ред кодошите и понатаму да се топорат и да живеат во раскош, додека нивните жртви живуркаат во беда. Минимална поука од историјата на “победените” е тие да се срамат”.